Svetski dan sećanja na preminule od AIDS-a, 18. maj 2014. godine

 

  Sećanje na preminule od AIDS-a (SIDE) (International AIDS Candlelight Memorial) je jedna od najstarijah i najvećih mobilizacionih kampanja koja ima za cilj podizanje svesti u vezi HIV-a i AIDS-a na globalnom nivou, a koordinisana je od strane Globalnog zdravstvenog saveta (Global Health Council).  U maju mesecu 1983. godine nekoliko osoba podstaknutih sopstvenim strahom, bolom, gnevom, gubitkom voljenih i izolovanošću odlučilo je da se prošeta ulicama San Franciska noseći parolu „Borimo se za sopstvene živote“. Njima se tada priključilo još 10.000 ljudi koji su lično ili preko svojih porodica i prijatelja bili suočeni sa tada misterioznom, ali teškom i smrtonosnom bolešću.

  Ovogodišnja, 31. kampanja na globalnom nivou posvećena sećanju na preminule od AIDS-a je, kao i prethodne godine, koordinisana od strane osoba koje žive sa HIV-om kroz Globalnu mrežu osoba koje žive sa HIV-om (Global Network of People Living with HIV – GNP+), a obeležava se 18. maja u više od stotinu zemalja prigodnim manifestacijama koje imaju za cilj promovisanje globalne solidarnosti i zajedničkih akcija u oblasti HIV infekcije i AIDS-a.

Danas, kada u svetu više od 33 miliona osoba živi sa HIV-om cilj ove kampanje je da pored odavanja počasti preminulima i edukacije stanovništva o HIV-u i AIDS-u, utiče i na donosioce odluka na  lokalnom i nacionalnom nivou, odnosno da uspostavi dijalog u zajednici o značaju i načinima uspešne prevencije HIV infekcije, lečenju, nezi i pružanju podrške osobama koje žive sa HIV-om, ali i stvaranju društvenog okruženja bez stigmatizacije i diskriminacije, dajući nadu novim generacijama.

              U borbi protiv stigme i diskriminacije osoba koje žive s HIV-om značajna je uloga ne samo aktuelne politike, zakonodavstva i institucija, već i zajednice u celini. Stigma i diskriminacija prema osobama koje žive sa HIV-om u Srbiji i njihovi uzroci i posledice prožimaju sve nivoe/strukture društva. Stigma i diskriminacija su glavna prepreka u sprovođenju preventivnih aktivnosti, a jedna od posledica je mali broj osoba koje se odlučuju na testiranje na HIV.

             U našoj zemlji se pod sloganom “DA NE ODUSTANEMO!“ jedanaesti put obeležava ovaj memorijal u 29 gradova organizovanjem prigodnih aktivnosti koje su usmerene ka promociji zdravih stilova života, edukaciji i informisanju o dostupnim uslugama na lokalu, prepoznavanju i smanjenju rizičnog ponašanja, promociji značaja pravovremenog testiranja na HIV praćenog savetovanjem, kao i poštovanju ljudskih prava osoba inficiranih HIV-om na rad, obrazovanje i lečenje, odnosno smanjenju stigme i diskriminacije prema osobama koje žive sa HIV-om i prema drugim vulnerabilnim populacijama, a posebno mladima, ženama i decom.

Od aktivnosti planirane su ulične manifestacije sa tradicionalnim paljenjem sveća na crvenoj traci u znak pomena na preminule od AIDS-a, promocija i pružanje usluge savetovanja i testiranja na HIV, edukativne radionice, konferencije za novinare, podela informativno-edukativnog materijala i kondoma, tradicionalni moleban koji će održati u u Beogradu u prostorijama Čovekoljublja, Dobrotvornog fonda Srpske pravoslavne crkve, humanitarni koncert solista beogradske Opere pod nazivom Večna svetlost muzike, kao i brojne druge aktivnosti.

 

 

Aktuelna epidemiološka situacija u vezi sa HIV infekcijom u Republici Srbiji i

podrška osobama koje žive sa HIV-om krajem 2013. godine

 

 

• Prema podacima Instituta za javno zdravlje Srbije od 1984. do kraja 2013. godine u Republici Srbiji je registrovana 3001 osoba inficirana HIV-om, od kojih su 1692 osobe obolele od AIDS-a, dok je 1159 osoba inficiranih HIV-om umrlo (1061 osoba je umrla od AIDS-a).

 

• Početkom 2014. godine u Srbiji su 1842 osobe živele sa HIV-om. Procenjuje se da još 1800 osoba ne zna da je inficirano HIV-om, odnosno procenjena prevalencija HIV infekcije u populaciji uzrasta 15 i više godina je manja od 0,1%.

 

• Broj osoba koje žive sa HIV-om raste, s jedne strane zbog značajno redukovanog umiranja usled primene visoko delotvorne kombinovane antiretrovirusne terapije, a s druge strane zbog porasta broja novodijagnostikovanih osoba inficiranih HIV-om delom zbog većeg broja osoba testiranih na HIV.

 

• Od početka epidemije, 1985. godine, Beograd je najteže pogođen HIV epidemijom (više od 70% svih registrovanih osoba inficiranih HIV-om), pri čemu je polovina svih novootkrivenih osoba inficiranih HIV-om tokom 2013. godine registrovana na teritoriji grada Beograda).

 

• Najveći broj osoba se testira u Beogradu (polovina svih dobrovoljnih savetovanja i testiranja na HIV tokom 2013. godine je realizovana u Beogradu – 4983 testiranih osoba tj. 53%).

 

• Tokom 2013. godine novootkriveno je 147 osoba inficiranih HIV-om, pri čemu je 39 osoba (26,5%) svoj HIV pozitivan status saznalo u  stadijumu klinički manifestnog AIDS-a, što je značajno manje u odnosu na 2002. godinu (48%), a s druge strane 2013. godine novootkriveno je 77 osoba bez ikakvih simptoma ili znakova HIV infekcije (52%). Međutim, među novootkrivenim osobama inficiranim HIV-om bez ijednog manifestnog simptoma ili znaka bolesti, a za koje je prijavljen broj CD4 limfocita u trenutku dijagnostikovanja HIV infekcije (40 osoba), trećina je imala broj CD4 limfocita manji od 350 ćelija/ml, odnosno dve trećine je imalo inicijalni broj CD4 limfocita manji od 500 ćelija/ml, te su bili u potrebi za uključivanjem na specifičnu, kombinovanu antiretrovirusnu terapiju u skladu sa najnovijim smernicama SZO.   

 

• Od 2002. godine registruje se porast učešća mladih uzrasta 15–29 godina među novodijagnostikovanim HIV pozitivnim osobama (47% u 2008, odnosno 30% u 2013. prema  22% tokom 2002. godine).

 

• Prema načinu transmisije više od polovine svih novodijagnostikovanih HIV pozitivnih osoba u 2013. godini su muškarci koji su kao rizik prijavili nezaštićen seksualni kontakt sa drugim muškarcima (94 slučaja tj. 64%), a sledi nezaštićen heteroseksualni kontakt (21 slučaj tj. 14%), odnosno od  1994. godine dominantan način transmisije HIV-a je seksualnim putem (grafikon 1).

 

Grafikon 1. Učešće novodijagnostikovanih osoba inficiranih HIV-om u odnosu na način transmisije i godinu dijagnostikovanja HIV infekcije, Republika Srbija, 1984–2013. godine

 

 

• Tokom 2013. kod 44 osobe novoregistrovana je klinički manifestna bolest uzrokovana HIV-om (AIDS ili SIDA), pri čemu je 26 osoba (59%) iz Beograda, a devet slučajeva obolevanja je registrovano na teritoriji Vojvodine.
• Od 1992. godine registruje se trend opadanja učešća obolelih od AIDS-a među injektirajućim korisnicima droge (18% u 2013. godini prema 68% u 1991. godini), a sa druge strane uočava se jasan trend porasta obolelih među heteroseksualcima i homo/biseksualcima sa rizičnim ponašanjem (57% u 2013. godini u odnosu na 13% u 1991. godini). Još uvek visok procenat obolelih lica sa nepoznatim načinom transmisije ukazuje na potencijalnu  slabost nadzornog sistema, ali i na visok stepen stigmatizacije pojedinih načina ponašanja u našoj sredini (21% registrovanih slučajeva u 2013. godini).
• Među svim registrovanim osobama obolelim, odnosno umrlim od AIDS-a u periodu 1985–2013. godina svaka šesta osoba je bila uzrasta 15–29 godina (15% obolelih od AIDS-a, i 15,5% umrlih od AIDS-a).
• U poslednjih nekoliko godina registrovano  je trostruko manje mladih uzrasta 20–29 godina među obolelima od AIDS-a (9% u 2013. godini prema 27% u 2010. godini).

 

• Tokom 2013. godine registrovano je osam smrtnih ishoda od AIDS-a kod osoba muškog pola uzrasta 35 -59 godina unutar vremenskog intervala od svega nekoliko dana do tri meseca od trenutka dijagnostikovanja HIV pozitivnog statusa i terminalnog stadijuma  HIV infekcije – AIDS-a (18% novoobolelih od AIDS-a u 2013). Kod preostalih 9 umrlih osoba  tokom 2013. AIDS je dijagnostikovan u periodu od 1997. do 2012. godine.

 

• Od 17 osoba umrlih od AIDS-a tokom 2013. godine tri su sa teritorije Vojvodine (mortalitet od 0,16/100.000), dok je 59% registrovano na teritoriji grada Beograda (10 slučajeva sa mortalitetom od 0,60/100.000).

 

• Najveći broj umrlih od AIDS-a tokom 2013. registrovan je u uzrastu 30–59 godina (88% svih umrlih od AIDS-a, odnosno 15 slučajeva sa uzrasno-specifičnim mortalitetom od 0,49/100.000). U uzrasnoj grupi dece i mladih do 29 godina nije bilo umrlih od AIDS-a tokom 2013. godine, ali su u periodu od 2009. do 2012. godine registrovane tri do pet osoba uzrasta do 29 godina umrlih od AIDS-a na godišnjem nivou.

 

• U odnosu na transmisivnu kategoriju najveći broj umrlih registrovan je među muškarcima koji imaju seksualne odnose sa muškarcima (osam osoba tj. 47%), a slede osobe koje su injektirale drogu (četiri osobe tj. 23%) i osobe koje su inficirane HIV-om heteroseksualnim putem (dve osobe tj. 12%), dok kod troje umrlih nije prijavljen način transmisije HIV-a (18%).

 

• Distribucija obolelih od AIDS-a prema polu u periodu 1985-2013. godina pokazuje da je muškaraca trostruko više u odnosu na žene (1279:413 = 3,1: 1), pri čemu je u 2013. godini odnos polova bio 6,3:1 u korist muškaraca.  Sličan odnos polova se registruje i među umrlima od AIDS-a (kumulativno 814:247 = 3,3: 1), pri čemu je u 2013. godini odnos polova je bio 16:1 u korist muškaraca.

 

• Trudnice inficirane HIV-om imaju mogućnost da pravovremenim uključivanjem u sveobuhvatan program prevencije prenosa HIV-a sa majke na dete rode zdravo dete. Podaci dobijeni nadzorom ukazuju da je u periodu od 2005. do 2013. registrovano  desetoro dece koja su HIV infekciju dobila od majki koje nisu znale da su inficirane HIV-om u odnosu na  28 dece u periodu 1993-2004. godina.

 

Od 1997. godine visoko aktivna antiretrovirusna terapija (HAART) je dostupna i besplatna u Republici Srbiji, tj. svi troškovi lečenja idu na teret Republičkog fonda za zdravstveno osiguranje za sve zdravstvene osiguranike kojima je lečenje indikovano. Od 2008. godine lečenje HIV infekcije  je decentralizovano, odnosno realizuje se u Institutu za infektivne i tropske bolesti pri Kliničkom centru Srbije u Beogradu, u Kliničkom centru Vojvodine u Novom  Sadu, Kliničkom centru u Nišu, a od  2009. godine i u Kliničkom centru u Kragujevcu. U periodu 2003–2013. godina registrovano je skoro četvorostruko povećanje osoba inficiranih HIV-om na lečenju kombinovanom antiretrovirusnom terapijom (blizu 1200 osoba krajem 2013. prema 330 osoba krajem 2003. godine). Lečenje osoba inficiranih HIV-om se sprovodi u skladu sa revidiranim Nacionalnim vodičem za terapiju HIV infekcije koji je usklađen sa preporukama Evropskog udruženja kliničara koji se bave AIDS-om i usvojen od strane Republičke komisije za borbu protiv HIV/AIDS-a krajem 2010. godine.

Od 1998. godine, odnosno od uvođenja visoko aktivne kombinovane antiretrovirusne terapije u lečenje HIV  infekcije, u Republici Srbiji se registruje  značajan trend pada obolevanja i umiranja od AIDS-a (grafikon 2).

 

Grafikon 2. Broj novodijagnostikovanih osoba inficiranih HIV-om, obolelih i umrlih od AIDS-a u Republici Srbiji, 1984–2013. godine

 

Dostupnost antiretrovirusnih lekova uglavnom je zadovoljavajuća, pri čemu se od kraja 2013. godine četiri leka novije generacije za lečenje pacijenata kod kojih  postoji rezistencija HIV-a na antiretrovirusne lekove nalaze na listi lekova koji se propisuju i izdaju na teret sredstava iz obaveznog zdravstvenog osiguranja (RFZO), te se u potpunosti mogu realizovati usvojene nacionalne preporuke za lečenje HIV infekcije. Povremeno se registruje problem u vezi sa kontinuiranom nabavkom testova potrebnih za imunološko i virusološko praćenje toka HIV infekcije i uspešnosti lečenja u skladu sa usvojenim nacionalnim terapijskim protokolom, što povećava troškove lečenja, a povećava i rizik za transmisiju HIV infekcije.

 

Procenjuje se da trenutno u našoj zemlji oko 1800 osoba ne zna da je inficirano HIV-om. Znajući da HIV infekcija može dugo proticati bez ikakvih znakova i simptoma jedini način da se otkrije jeste da se osoba koja je imala neki rizik testira na HIV.

                       

Naravno, da bi svako testiranje na HIV trebalo da bude dobrovoljno uz obavezno savetovanje pre i posle testiranja, a u cilju pružanja pravih i stručnih informacija neophodnih osobi da donese odluku da li je pravi trenutak za testiranje, ali i da prepozna stvarni rizik tj. rizično ponašanje koje je praktikovala ili koje i dalje upražnjava, te da isto promeni u cilju preveniranja inficiranja HIV-om u budućnosti. Takođe, osobe inficirane HIV-om mogu blagovremeno ući u program praćenja i kontrole sopstvene HIV infekcije, odnosno u program lečenja koji daje odlične rezultate kako u svetu tako i u našoj zemlji, te je danas HIV infekcija hronično stanje sa kojim se može kvalitetno i dugo živeti, ukoliko se lečenje započne na vreme, poželjno u ranim stadijumima HIV infekcije, i ukoliko se sprovodi kontinuirano u skladu sa uputstvima dobijenim od lekara u cilju uspešne kontrole replikacije HIV-a i oporavka narušenog imunološkog sistema inficirane osobe.

 

Kao rezultat mnogobrojnih edukativnih kampanja i podizanja nivoa znanja u opštoj populaciji kroz brojne edukativne programe u školama i informacije plasirane kroz masovne medije, registruje se smanjenje stepena stigme i diskriminacije prema osobama inficiranim HIV-om.

 

Rezultati istraživanja o znanju, stavovima i ponašanju građana Srbije u vezi HIV infekcije i side iz 2011. godine ohrabruju, jer kada je u pitanju prenošenje HIV -a, većina građana Srbije je upoznata sa tim da se virus može preneti seksualnim odnosom bez korišćenja kondoma (94% ispitanika) i korišćenjem zajedničkog pribora za injektiranje droga (91% ispitanika).

Građani Srbije generalno imaju pozitivan stav prema osobama koje žive sa HIV-om. Stavovi koje su ispitanici izneli u ovom istraživanju ukazuju da 60% građana pokazuje razumevanje i podršku za obolele, 32% im daje umereno pozitivnu podršku, a svega 8% građana reaguje krajnje negativno prema osobama inficiranim HIV-om. Veći stepen razumevanja i podrška pokazuju ispitanici sa višom ili visokom stručnom spremom. Ispitanici se slažu da bi osobe koje žive sa HIV-om trebalo da imaju jednak medicinski tretman i terapiju, i podržavaju projekte koji se tiču prevencije HIV-a.

Pomenuti rezultati istraživanja ukazuju da treba kontinuirano sprovoditi  edukaciju građana o načinima na koje se HIV ne može preneti, kako bi prepoznali situacije u kojima nema rizika i na taj način posredno uticali na smanjenje stigme i diskriminacije. Kako građani naše zemlje pokazuju veliko znanje o načinima prenosa HIV-a pažnju treba usmeriti na promenu ponašanja, jer se mali broj ljudi koji su imali neko rizično ponašanje savetuje i testira na HIV, a i kondom se ne koristi pri svakom seksualnom odnosu sa manjim ili većim rizikom za HIV i druge polno prenosive infekcije.

 

 

Izvor podataka: Institut za javno zdravlje Srbije „Dr Milan Jovanović Batut“

i Ministarstvo zdravlja Republike Srbije